3  FAIR principles

3.1 Introductie

Metadateren kost tijd. Maar het niet, of op een foutieve manier metadateren van gegevens kost nog veel meer tijd. Om de bruikbaarheid van metadata te vergroten zijn de FAIR-principes opgesteld. Deze principes staan voor het Findable, Accessible, Interoperable en Reusable, maken van (wetenschappelijke) gegevens (Directorate-General for Research and Innovation, European Commission 2018).

In de video van de Universiteit van Maastricht worden de FAIR-principes kort uitgelegd.

Metadata speelt een cruciale rol bij het vinden van data. Het toepassen van gestructureerde en consistente metadata zorgt ervoor dat data gemakkelijk te vinden is, zelfs in grote en complexe datasets.

Het gebruik van uniforme metadatastandaarden en -praktijken maakt het mogelijk dat zoekmachines en gegevenscatalogi effectief en efficiënt door gegevens kunnen navigeren.

Het vindbaarheidsprincipe kan in vier onderdelen opgebroken worden, die hieronder worden genoemd. Klik op de link voor meer informatie.

Metadata biedt informatie over de toegangsrechten en mogelijkheden voor gegevens. Het helpt gebruikers te begrijpen wie toegang heeft tot de gegevens, onder welke voorwaarden en hoe deze kunnen worden benaderd. Het FAIR-principe bevordert transparante en gestandaardiseerde metadata, waardoor gebruikers snel kunnen vaststellen of ze gemachtigd zijn om toegang te krijgen tot de gegevens.

Het toegankelijkheidsprincipe kan in vier onderdelen opgebroken worden, die hieronder worden genoemd. Klik op de link voor meer informatie.

Het vaststellen van consistente metadatastandaarden vergemakkelijkt de interoperabiliteit tussen verschillende systemen en platforms. Dit is essentieel voor het uitwisselen van gegevens tussen verschillende organisaties en disciplines. Standaardisatie van metadata maakt het mogelijk om gegevens op een begrijpelijke en uniforme manier te interpreteren, waardoor ze gemakkelijker kunnen worden geïntegreerd in diverse onderzoeks- en analysetoepassingen.

Het interoperabiliteitsprincipe kan in vier onderdelen opgebroken worden, die hieronder worden genoemd. Klik op de link voor meer informatie.

We krijgen in projecten steeds meer te maken met verschillende soorten data en datastromen. Dan moet er goed gekeken worden naar wat voor standaarden er bestaan, en hoe hieruit te kiezen of combineren. Daarbij is het belangrijk om er ook de verschillende (type) gebruikers uit de verschillende (onderzoeks)disciplines te betrekken.

Metadata speelt een sleutelrol bij het beoordelen van de bruikbaarheid en geschiktheid van gegevens voor hergebruik. Duidelijke metadata geeft informatie over de context, kwaliteit en inhoud van de gegevens. Het FAIR-principe benadrukt het belang van gestructureerde metadata die de herbruikbaarheid van gegevens vergroten door anderen in staat te stellen de gegevens correct te begrijpen en te interpreteren.

Het herbruikbaarheid principe kan in vier onderdelen opgebroken worden, die hieronder worden genoemd. Klik op de link voor meer informatie.

Het gebruik van de FAIR-principes kan de impact van je werk vergroten, omdat meer onderzoekers je gegevens kunnen vinden en hergebruiken. Dit kan resulteren in meer samenwerking met onderzoeksinstellingen en de industrie en erkenning van je gegevens in andere publicaties. Ook onderzoeksgemeenschappen, infrastructuurfaciliteiten voor onderzoek en onderzoeksorganisaties hebben er baat bij (Wilkinson et al. 2016).

3.2 FAIRification proces

Sinds de publicatie van de principes in 2016 zijn er verschillende workflows voorgesteld om het proces om gegevens FAIR te maken te ondersteunen (Bernabé et al. 2023). Figuur 3.1 uit Welter et al. (2023) laat een template zien met daarin 8 belangrijke stappen richting de fairificatie van de data. In de bijlage van dezelfde publicatie (zie hier) worden deze stappen verder uitgewerkt.

Figuur 3.1: De stappen van het FAIRification template. Bij elke stap wordt aangegeven of het hier gaat om de inhoud (data), representatie en formaat (metadata) of hoe de data wordt gehost (infrastructuur). Bron: Welter et al. (2023), beschikbaar onder de CC BY 4.0 Deed Attribution 4.0 International licentie.
Figuur 3.1: De stappen van het FAIRification template. Bij elke stap wordt aangegeven of het hier gaat om de inhoud (data), representatie en formaat (metadata) of hoe de data wordt gehost (infrastructuur). Bron: Welter et al. (2023), beschikbaar onder de CC BY 4.0 Deed Attribution 4.0 International licentie.

Het stappenplan laat zien dat om een goede metadata strategie te ontwikkelen (stap 3) er eerst een aantal andere stappen gezet moeten worden. En er zijn ook een aantal belangrijke vervolgstappen. Let wel op, de stappen worden hier als een eenrichtingsverkeer weergegeven. Maar vooral in projecten waarin verschillende domeinen samenkomen, en waarin verschillende disciplines samenwerken zal dit vaak een iteratief proces zijn, waarin data sharing strategieën en mogelijkheden (stap 7, 8) ook weer van invloed zijn op je metadata strategie (stap 4).

3.3 FAIR zelfevaluatie

Je hebt nu gelezen over FAIR data en de rol die metadata daarin speelt. Hoe staat het eigenlijk met de ‘FAIR-heid’ van de data die jij of jouw organisatie creëert en beheert?

Met de FAIR Data Zelfevaluatietool kun je dit toetsen in hoeverre je data FAIR is en hoe je dit eventueel kunt verbeteren. De tool is ontwikkeld door ARDC en beschikbaar gemaakt onder de GNU GPLv3 licentie. Je kunt de oorspronkelijke code op GitHub vinden.

De tool richt zich op databibliothecarissen en IT-medewerkers, maar kan ook worden gebruikt door software-engineers die FAIR-data-tools en -diensten ontwikkelen, en door onderzoekers en onderzoeksondersteuners.

Er worden vragen gesteld over de principes die ten grondslag liggen aan Vindbaar, Toegankelijk, Interoperabel en Herbruikbaar. Als je alle vragen in elk onderdeel hebt beantwoord, krijg je een ‘groene balk’-indicator op basis van je antwoorden in dat onderdeel, en als alle onderdelen zijn ingevuld, krijg je een algemene ‘FAIRness’-indicator. Elke vraag voorzien van een link naar extra uitleg en informatie over gerelateerde onderwerpen.

Total across F.A.I.R



Let op, de tool is bedoeld voor educatieve en informatieve doeleinden. De scores die deze tool oplevert, zijn alleen bedoeld om het denken en de discussie op gang te brengen over mogelijke manieren om data gegevens in je project of organisatie meer FAIR te maken. Let op, de scores zijn gebaseerd op de interpretatie van ARDC van de FAIR Data Principes. Er bestaan ook andere interpretaties van de principes.